4 lutego 2020
Czas kamienia
Ale jeśli ludzie w epoce neolitu, bo o niej mówimy, gdy wspominamy Göbekli Tepe, nie mieli jeszcze własnych domostw, to po co im były te okrągłe komnaty, olbrzymie filary w kształcie litery T, ściany wypełnione płaskorzeźbami i posągi zwierząt? W kompleksie nie odnaleziono grobów ani śladów stałego osadnictwa, więc w ślad za Klausem Schmidtem, archeologiem odpowiedzialnym za rozsławienie Göbekli Tepe, możemy wierzyć, że budowla była pierwszą wielką świątynią. Łowcy-zbieracze nie zamieszkiwali jej więc, ale cyklicznie gromadzili się w środku, by oddawać cześć siłom, których nazw nigdy nie będziemy w stanie poznać. Być może to właśnie tam, na wschód od Urfy powstała pierwsza zorganizowana religia.
Co ciekawe, początkowo znalezisko nie wywołało większego zainteresowania. Gdy w 1963 roku odkrył je amerykańsko-turecki zespół archeologów, krótko zaklasyfikowane ja jako prawdopodobnie bizantyjskie ruiny. Dopiero w 1994 zainteresował się nim Klaus Schmidt z Niemieckiego Instytutu Archeologii, a w następnym roku podjął badania, które zmieniły oblicze światowej archeologii.
Znaczenie Göbekli Tepe
Minęło wiele lat, a jedynie skromną część kompleksu udało się odkopać i przedstawić publicznie, w dodatku w 2014 na zawał zmarł przewodzący badaniom Klaus Schmidt. Göbekli Tepe nadal stawia więcej pytań, niż przedstawia rozwiązań. Nadal nie możemy być pewni, że interpretacja niemieckiego archeologa była słuszna. Według innej w budynku nie mieściła się świątynia, ale centrum pogrzebowym, gdzie zwłoki wystawiano na żer padlinożernych ptaków, które mogłyby je w ten sposób “oczyścić” z ziemskiej skazy. Jakikolwiek był powód powstania pierwszej megalitycznej budowli, wiemy jedno – żeby przedsięwzięcie się powiodło, musieli się tam na wielką skalę zorganizować ludzie, którzy wcześniej znali tylko rozproszenie i walkę o przetrwanie. Być może to tam powstało więc pierwsze społeczeństwo, pierwsza cywilizacja z prawdziwego zdarzenia.
Świat nauki z wolna akceptuje swoje odkrycia i musiało minąć ponad dwadzieścia lat, nim Göbekli Tepe trafiło na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W ślad za tym wydarzeniem 2019 został ogłoszony w Turcji rokiem Göbekli Tepe, co zaowocowało nie tylko potężnym napływem zagranicznych oraz miejscowych turystów (w tym oczywiście armii wycieczek szkolnych), ale i produkcją takich filmów jak Rafadan Tayfa 2: Göbekli Tepe czy Atiye. Pierwszy z wymienionych to przeznaczona dla dzieci, wypełniona przygodami animacja, której poprzedniczka biła rekordy popularności w naszym ulubionym kraju; drugi z kolei, z Beren Saat w roli głównej, jest nieco paranormalnym serialem, z którym polscy widzowie zapoznać się mogą za pośrednictwem serwisu Netflix. Choć może i daleko im od naukowości, to obydwa gorąco polecamy, bo przecież nic tak nie wspomaga nauki języka, jak potężna dawka kultury.
Jeśli nadal jesteście głodni wiedzy… albo rozrywki, to skorzystajcie z naszych drobnych wskazówek:
Atiye – zwiastun serialu
Gobekli Tepe: The World’s First Temple? – artykuł w Smithsonian Magazine
Klaus Schmidt, tłum. Bogdan Baran, Budowniczowie pierwszych Świątyń, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa (2010)
ŞANLIURFA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ – Oficjalna strona oddziału Ministerstwa Kultury i Turystyki
Rafadan Tayfa Göbeklitepe şarkısı! – piosenka z filmu animowanego
The Tepe Telegrams (blog prowadzony przez archeologów zajmujących się Göbekli Tepe)
What is Goebekli Tepe – wystąpienie Klausa Schmidta na TEDx
Anna Banasiak