„Evlilik imanın yarısıdır.” („Małżeństwo jest połową wiary.”) – mawiają Turcy.  Ale jak je zawrzeć w Turcji? Zobaczmy, jak wygląda to krok po kroku.

Najważniejszym krokiem na drodze do zawarcia małżeństwa jest uzyskanie oficjalnego pozwolenia ze strony rodziny dziewczyny. Zwyczaj ten zwany kız isteme jest praktykowany w każdym środowisku i w każdym przypadku; dotyczy zarówno małżeństw aranżowanych, jak i zawieranych z miłości. Chłopak z rodzicami lub z innymi poważanymi, starszymi przedstawicielami rodu, składa wizytę w domu dziewczyny. Naturalnie spotkanie jest wcześniej zaplanowane i ustalone z gospodarzami, a jego cel – wiadomy. W dobrym guście jest przyniesienie luksusowych czekoladek lub słodyczy ze znanej cukierni. Turcy mawiają „tatlı yiyelim tatlı konuşalım” („zjedzmy słodycze, aby rozmowa była równie słodka”), być może więc to chęć zagwarantowania pozytywnej odpowiedzi  gospodarzy leży u podłoża zwyczaju wręczania słodkości, a nie popularnych w Europie kwiatów. Córka, o rękę której przyszli prosić goście, przygotowuje i częstuje wszystkich kawą. Po wymianie grzeczności, przychodzi czas na „ujawnienie” prawdziwego powodu wizyty. Ojciec chłopaka, lub poważany mężczyzna z jego rodziny, prosi o rękę dziewczyny następującymi słowami „Allah’ın emri Peygamber’in kavliyle kızınızı oğlunuza istiyoruz.” („Z rozkazu Allaha, w ślad za Prorokiem, prosimy o waszą córkę dla naszego syna”). W dobrym tonie jest, aby rodzina dziewczyny nie dawała odpowiedzi od razu, a poprosiła o kilka dni do namysłu. Zwlekanie z daniem odpowiedzi lub stawianie kandydatom pewnych warunków do spełnienia, ma na celu pokazanie, że ich córka jest wyjątkowa i zasługuje na wszystko, co najlepsze. W dzisiejszych czasach decydujący głos w kwestii małżeństwa ma dziewczyna.  Rzadko zdarza się, żeby rodzina zmusiła ją do poślubienia kandydata przez nią nie akceptowanego. Niestety pary, które poznały się inaczej, niż na drodze görücü usulu, nadal często spotykają się z brakiem zgody na małżeństwo ze strony rodziców. Problemy stwarza tu głównie strona dziewczyny. Jeśli mimo licznych zabiegów, nie uda się nakłonić jej bliskich do zmiany stanowiska, czasami młodzi decydują się na krok ostateczny – ucieczkę, czyli kız kaçırma. Parom, które sprzeciwiły się woli rodziców i uciekły, nie organizuje się wesela, kobieta nie dostaje też wiana ani jakiegokolwiek wsparcia finansowego od rodziny. Jeśli jednak odpowiedź jest pozytywna, następuje söz kesme (danie słowa) lub od razu nişan (zaręczyny). Uroczystości mogą być kameralne – w domu, w gronie najbliższej rodziny lub przypominać rozmachem samo wesele. Najważniejszym momentem jest założenie młodym obrączek połączonych czerwoną wstążką, którą, na znak dania słowa lub zaręczyn, przecina jeden z rodziców pary.  Obrączki, w przeciwieństwie do kultury europejskiej, nie są więc zakładane w momencie zawarcia związku małżeńskiego, lecz dużo wcześniej. W przeszłości po daniu słowa, rodziny rozpoczynały między sobą pertraktacje, których celem było ustalenie, co zawierać będzie wiano kobiety, a także wysokość başlık parası, które wypłaci strona chłopaka rodzinie dziewczyny, ilość złota, które pan młody wręczy żonie podczas wesela i wyposażenie domu, które ma jej zapewnić. Jeśli obie strony dochodziły do porozumienia, urządzano zaręczyny. Obecnie, większość osób pomija söz kesme, a kwestie materialne nie są aż tak istotne jak kiedyś. Zwyczaj başlık parası już praktycznie zanikł, ale w dalszym ciągu obciążenie finansowe związane z urządzeniem wesela, kupnem złota dla panny młodej, zapewnieniem mieszkania i kupnem większości wyposażenia domu spada na mężczyznę. Strona dziewczyny tradycyjnie zajmuje się urządzeniem kuchni i sypialni. Do dnia dzisiejszego utrzymał się zwyczaj przygotowania wiana. Składają się na nie misternie wyszywane obrusy, serwety, ręczniki, pościel, zasłonki, ręcznie robione poduszki, kołdry, sienniki  oraz zastawa stołowa, sztućce, garnki. Skompletowanie wiana zajmuje wiele lat. Młode kobiety najnowsze nabytki pokazują koleżankom i prześcigają się z nimi w pomysłach misternych zdobień i haftów. Wszystko przechowywane jest w drewnianej skrzyni. Obecnie wiano nie jest już koniecznością. W przeszłości było jednak bardzo istotne – pokazywano je publicznie na wiele dni przed weselem i świadczyło o zamożności rodziny, a także o umiejętnościach panny młodej. Zaręczyny są dla Turków bardzo poważną sprawą, a zerwanie ich praktycznie niemożliwe. Oznaczałoby bowiem zhańbienie honoru dziewczyny i w przyszłości znacznie utrudniłoby zawarcie małżeństwa. Społeczeństwo zastanawiałoby się bowiem nad przyczynami zerwania i dopatrywało wad obojga młodych. Po zaręczynach kontakty kobiety i mężczyzny są ułatwione, zazwyczaj mogą do siebie telefonować i spotykać się. W kwestii rodziny leży, na jak bliskie kontakty młodym zezwoli. Przez cały okres zaręczyn przyszły pan młody ma obowiązek kupowania z okazji świąt prezentów wybrance i jej rodzinie. Są nimi zazwyczaj ubrania i złoto. Okres zaręczyn może trwać zarówno kilkanaście miesięcy, jak i kilkanaście dni. Dzień przed weselem ma miejsce kına gecesi (wieczór henny) – uroczystość dla kobiet z rodziny panny młodej. W czasie, gdy kobiety świętują, mężczyźni spędzają czas we własnym gronie, rozmawiają i popijają herbatę. Na wieczorze henny przyszła panna młoda występuje w czerwonej sukni i czerwonym welonie. Kobiety śpiewają tradycyjne, smutne  pieśni, którymi starają się doprowadzić dziewczynę do płaczu. Nadmierna radość panny młodej jest źle widziana, wszak małżeństwo oznacza koniec beztroskiego dzieciństwa i rozstanie z rodziną. Podczas wieczoru ręce panny młodej malowane są henną, przy czym nie są to misterne wzory charakterystyczne dla kultury indyjskiej. Grudki henny kładzie się na wewnętrznej stronie dłoni dziewczyny, która zaciska je w pięści. W rezultacie na czerwono ufarbowane zostają koniuszki palców i wewnętrzna część dłoni. Farbowanie trwa kilka godzin, dlatego, aby nie pobrudzić ubrania, na dłonie dziewczyny nakłada się niewielkie czerwone pokrowce. Henna używana podczas wieczoru ma konsystencję gęstego budyniu. Wykłada się ją na tacę, formuje w kształcie kopca i dekoruje świecami. Po pomalowaniu nią dłoni panny młodej, rozdaje się ją przybyłym kobietom. W wieczorze henny ze strony pana młodego uczestniczą zazwyczaj 2-3 kobiety. Zawsze przynoszą złote monety, które wraz z grudkami henny wkłada się w dłonie panny młodej. Mnogość zwyczajów związanych z zaślubinami w Turcji oraz bardzo duże różnice pomiędzy regionami, prowincją i miastami, a także w obrębie grup społecznych sprawia, że obecnie to, jak wyglądać będzie ślub zależy tylko od fantazji i możliwości rodzin. Ostatnio popularne stało się organizowanie wieczoru henny w restauracjach lub salach weselnych, przy czym mężczyźni i kobiety bawią się w dwóch oddzielnych salach. Jedynie pan młody, który dawniej nie miał prawa wstępu na wieczór henny, podczas uroczystości towarzyszy przyszłej małżonce. W Stambule i innych metropoliach, wśród najbogatszych i zorientowanych proeuropejsko warstw społeczeństwa wieczór henny przypomina wieczór panieński i często jest organizowany w modnym klubie. Kolejnego dnia ma miejsce wesele. Zgodnie z tradycją wesele jest organizowane dla rodziny pana młodego; krewni panny młodej nie powinni się na nim pojawić. Rano przed weselem panna młoda udaje się do fryzjera (często zawozi ją przyszły mąż), zaś pan młody zostaje uroczyście ogolony (damat tıraşı – golenie pana młodego). Następnie, zgodnie z nową, świecką tradycją, nadchodzi czas na sesję fotograficzną, po której młodzi zazwyczaj wracają do swoich domów. Najważniejszą chwilą podczas całego obrzędu zaślubin jest bowiem kız alma (wzięcie dziewczyny), czyli uroczyste odebranie panny młodej z domu rodziców i przwiezienie jej do domu męża. Z tą uroczystością, w zależności od regionu, związanych jest wiele barwnych zwyczajów. Większość z nich, jak blokowanie drogi orszakowi ślubnemu, nieotwieranie drzwi do domu panny młodej, ma na celu wymuszenie na panu młodym bakszyszu. Zgodnie z tradycją, po pożegnaniu się panny młodej z rodziną, pan młody zabiera małżonkę do swojego domu, gdzie trwa już wesele.  Krewni dziewczyny w weselu nie uczestniczą, jest to bowiem dla nich dzień smutku po “stracie” dziecka. Mimo że w wielu rodzinach tradycyjne zaślubiny są kultywowane, to w takich metropoliach jak Stambuł rzadko można spotkać powyższy secnariusz wesela. Dużo częściej obie rodziny przejeżdżają do miejsca, w którym ma się odbyć zabawa – restauracji, hotelu, sali weselnej. Sam jej przebieg uzależniony jest od osobistych preferencji gospodarzy; na równi popularne są skromne poczęstunki połączone z czytaniem Koranu, jak i huczne zabawy z muzyką na żywo, tańcami i wielodaniowyni posiłkami. Nieodłączną częścią wesela jest takı töreni czyli tzw. uroczystość biżuterii, podczas której, jak sama nazwa wskazuje, młodej parze wręczane jest w prezencie złoto. W Turcji nie ma w zwyczaju przynoszenia na uroczystość kwiatów czy prezentów w postaci artykułów gospodarstwa domowego. Goście po kolei podchodzą do nowożeńców, składają im życzenia, pannie młodej zakładają złote bransoletki i naszyjniki, zaś panu młodemu przypinają agrafkami do garnituru lub, aby nie zniszczyć ubrania, czerwonej szarfy, banknoty i złote monety. Kto i ile dał jest ogłaszane przez wodzireja, który na bieżąco komentuje uroczystość, wykrzykując do mikrofonu np. „od wujka pana młodego dwie bransoletki”. Celem informacji o wartości wręczanych prezentów jest zmobilizowanie gości do hojnego wsparcia młodych. Skromniejsze wesela trwają 2-3 godziny, bardziej wystawne – kilkanaście. Zdecydowana większość kończy się jednak wieczorem, nie później niż o północy. Świętowanie do rana nie jest popularne, podobnie jak nadmierne spożywanie alkoholu. Na wielu weselach napojów alkoholowych w ogóle się nie podaje. Dawniej kobiety i mężczyźni bawili się osobno, obecnie pewne bardziej konserwatywne grupy nadal wynajmują osobne sale dla kobiet i mężczyzn lub przynajmniej siadają przy osobnych stołach, większość jednak bawi się wspólnie w mieszanym towarzystwie. Zgodnie z tradycją, wieczorem młodzi powinni opuścić gości i udać się na spoczynek. Gdy zostaną sami, pan młody po uniesieniu welonu żony ma obowiązek wręczyć jej złoto – naszyjnik lub bransoletkę. W przeszłości po nocy poślubnej (gerdek gecesi) kobiety z rodziny męża przychodziły sprawdzić prześcieradło. Jeśli znajdowała się na nim krew, wręczano je matce dziewczyny, która przechowywała je jako symbol czystości córki. Brak śladów krwi wywoływał skandal obyczajowy. Kobietę odsyłano do domu ojca, a całe małżeństwo stawało się nieważne. W dzisiejszych czasach nikt już nie sprawdza prześcieradeł, ale kwestia dziewictwa jest nadal priorytetem. Brak krwawienia podczas nocy poślubnej nierzadko skutkuje zaprowadzeniem młodej żony do ginekologa, który wystawia raport, czy kobieta w momencie zamążpójścia była dziewicą, czy nie.

Symbolem niewinności w tureckiej tradycji jest czerwień i w takim kolorze były kiedyś stroje panien młodych. Obecnie, wraz z komercjalizacją uroczystości, Turczynki zakładają zdobne białe suknie na wzór europejski. Jedynym akcentem jest czerwona wstążka, którą w pasie dziewczyny zawiązuje jej brat lub ojciec. Zdecydowana większość kobiet, nawet te, które na co dzień zakrywają włosy, podczas wesela decydują się wystąpić z odkrytą głową. Tym, które wolą zostać zakryte, fryzjerzy artystycznie upinają białe, atłasowe chusty, nawiązując do stylu i motywów sukni. Co ciekawe, koszty sukni i wszystkich akcesoriów, które kobiecie są potrzebne na zaręczynach, wieczorze henny i weselu, pokrywa pan młody.

Dopełnienie wymogów tradycji – oficjalna prośba o rękę dziewczyny, zaręczyny i wesele w oczach społeczeństwa czyni młodych małżeństwem.  Ślub cywilny i religijny może zostać zawarty zarówno przed, jak i po uroczystościach. Zazwyczaj ślub religijny zawierany jest jeszcze przed weselem – podczas lub przed wieczorem henny, a  nawet w momencie zaręczyn, aby młodzi mogli się spotykać bez popadania w grzech. Według prawa, ślub ten można zawrzeć jedynie po ślubie cywilnym, jednak w praktyce tylko niewielki procent małżeństw decyduje się na taką kolejność.  Ślub religijny wymaga rytualnego oczyszczenia, a także okrycia głowy przez kobietę. Imam lub inna osoba upoważniona do udzielenia go, w obliczu dwóch świadków odmawia modlitwy i po trzykroć pyta młodych, czy godzą się na zawarcie małżeństwa. Cała uroczystość jest bardzo skromna i  trwa zaledwie kilka minut.

Ślub cywilny, w zależności od konkretnej sytuacji i przekonań młodych, równie często  zawierany jest przed weselem – nawet do kilku tygodni, jak i w czasie wesela lub po nim. Najbardziej uroczystą formę ma w dniu wesela. Może odbyć się jeszcze przed udaniem się na miejsce zabawy w sali ślubów urzędu miasta lub w miejscu zabawy –  urzędnik stanu cywilnego ma prawo udzielić go w dowolnym miejscu. Niekiedy dopełnienie obowiązku prawnego jest tak mało istotne dla małżonków, że ślub cywilny zawierany jest „przy okazji” po wielu miesiącach a nawet latach od rozpoczęcia wspólnego życia. Jednak takie zachowanie naraża przede wszystkim kobietę na duże niebezpieczeństwo – ponieważ prawnie nie jest małżonką, nie może korzystać z ubezpieczenia męża, nie należy się jej odszkodowanie ani alimenty w przypadku rozwodu, nie ma prawa do spadku ani zapomogi socjalnej w przypadku śmierci małżonka. W momencie zawarcia ślubu cywilnego kobieta dostaje evlilik cüzdanı – książeczkę małżeńską, bez okazania której para nie może zostać zameldowana w jednym pokoju w większości prywatnych pensjonatów i hoteli o niższym standardzie. Także  ślub cywilny trwa zaledwie kilka minut i sprowadza się do potwierdzenia chęci zawarcia małżeństwa w obliczu dwóch świadków oraz złożenia podpisów. Ani w przypadku ślubu religijnego, ani cywilnego nie składa się uroczystej przysięgi. W Turcji, ze względu na częste małżeństwa pomiędzy bliskimi krewnymi i związane z tym większe niebezpieczeństwo genetycznego upośledzenia potomstwa, a także małżeństwa aranżowane, podczas formalności ślubnych kobieta i mężczyzna muszą przedstawić aktualne wyniki kilku badań. Należy do nich określenie grupy krwi oraz testy na AIDS, wirusowe zapalenie wątroby, kiłę i niedokrwistość tarczowatokrwinkową. Wykrycie konfliktu serologicznego lub którejś z chorób nie stoi co prawda na przeszkodzie zawarcia małżeństwa, ale jest ważną informacją dla przyszłych małżonków.

Yıldırım Magdalena. 2014. „Życie codzienne w Stambule.” Wydawnictwo Akademickie Dialog