Harmonia. Symbol mistycznego spokoju i synonim porządku. W muzyce, nauka o współbrzmieniu dźwięków. W języku tureckim, zagadnienie gramatyczne. Harmonia samogłoskowa to zbiór zasad mówiących o budowie i sposobie łączenia sufiksów. Miłośnikom układanek skojarzy się z układaniem puzzli, a muzykom z komponowaniem utworu. Jej zasady bez problemu opanują umysły ścisłe, jak również osoby z dobrym słuchem. Harmonia samogłoskowa w tureckim to absolutna podstawa, dlatego rozsiądźcie się wygodnie i czytajcie!

Aglutynacja

Mówiąc o harmonii samogłoskowej, nie można pominąć aglutynacji (łac. aglutinare – sklejać, spajać, łączyć),która jest podstawową cechą języka tureckiego. Turecki należy do grupy języków aglutynacyjnych. To znaczy, że nowe wyrazy oraz formy gramatyczne tworzy się, dołączając do wyrazu kolejne sufiksy. Sufiksy, zwane również morfemami lub końcówkami, pełnią funkcje słowotwórcze i gramatyczne, jednak same nic nie znaczą. Dodawane do tematu według ustalonej kolejności pozwalają utworzyć nowe słowo, wyraz o określonych właściwościach (np. liczba lub przypadek gramatyczny), a także całe zdania.

W języku tureckim wyróżniamy sufiksy jedno-, dwu- oraz czteropostaciowe. Np.:

• jednopostaciowy sufiks czasu teraźniejszego -yor
• dwupostaciowy sufiks liczby mnogiej -lar²: -lar i -ler
• czteropostaciowy sufiks pozwalający tworzyć nazwy zawodów od rzeczowników -cı⁴: -cı, -ci, -cu, cü

Sufiksy jednopostaciowe są rzadkie i dość łatwe w użyciu. Niezależnie od kontekstu (tematu, do którego są przyłączane), zawsze zachowują tę samą postać. W przypadku sufiksów dwu- oraz czteropostaciowych, wybrany sufiks musi uzgodnić się do ostatniej samogłoski w wyrazie, do którego jest przyłączany.

Samogłoski

Jak sama nazwa wskazuje, harmonia samogłoskowa dotyczy samogłosek. To one grają tutaj pierwsze skrzypce! W języku tureckim mamy 8 samogłosek, które dzielimy ze względu na sposób ich artykulacji. W zależności od miejsca powstawania dźwięku, wyróżniamy samogłoski tylne (a, ı, o, u) oraz przednie (e, i, ö, ü). Drugi podział samogłosek wynika z ułożenia warg przy ich wymawianiu: wąskie (a, e, ı, i) oraz okrągłe (o, ö, u, ü).

W przypadku sufiksów dwupostaciowych mamy do dyspozycji postać z samogłoską a (tylną wąską) oraz e (przednią wąską). W sufiksach czteropostaciowych może wystąpić wyłącznie samogłoska ı (tylna wąska), i (przednia wąska), u (tylna okrągła) oraz ü (przednia okrągła).

Podział ten można sprowadzić do dwóch podstawowych zasad:

• Jeśli ostatnia samogłoska w temacie jest tylna, wybrany sufiks musi zawierać samogłoskę tylną, a jeśli ostatnia samogłoska jest przednia, to w przyłączanym sufiksie musi pojawić się samogłoska przednia.
• Jeśli ostatnia samogłoska w temacie jest wąska, w sufiksie musi wystąpić samogłoska wąska. Jeżeli ostatnia samogłoska jest okrągła, sufiks musi zawierać samogłoskę okrągłą.

Przykład

Ostatnia samogłoska w słowie spor to o (tylna okrągła), dlatego wybraliśmy postać sufiksu z samogłoską tylna okrągłą (-cu). W ten sposób, za pomocą czteropostaciowego sufiksu -cı⁴ zbudowaliśmy słowo sporcu. Aby utworzyć od niego liczbę mnogą, przyłączyliśmy sufiks liczby mnogiej -lar². Ostatnia samogłoska w wyrazie sporcu to u (tylna okrągła), dlatego wybraliśmy postać z samogłoską tylną (-lar).

Ostatnią samogłoską w słowie deniz jest i (przednia wąska), dlatego wybraliśmy postać sufiksu z samogłoską przednią wąską (-ci). Otrzymaliśmy nazwę zawodu denizci. Aby utworzyć od niej liczbę mnogą, przyłączyliśmy sufiks -lar². Ostatnia samogłoska w wyrazie denizci to i (przednia wąska), dlatego wybraliśmy postać z samogłoską przednią (-ler).

Zasada harmonii samogłoskowej

Zgodnie z zasadą harmonii samogłoskowej w wyrazie mogą wystąpić samogłoski tylko z jednej grupy samogłoskowej.Nie wszystkie wyrazy poddają się tej regule. Wyjątki to przede wszystkim wyrazy złożone np. Akdeniz ‘Morze Śródziemne’: ak – biały, deniz – morze, oraz wyrazy obcego pochodzenia (np. fabrika, kitap, kuaför). Wówczas mówimy o braku harmonii wewnątrzwyrazowej lub o zaburzeniu harmonii samogłoskowej. Ale to już temat na osobny wpis…

Harmonia samogłoskowa jest jedną z najważniejszych cech języka tureckiego. To między innymi ona odpowiada za jego regularność oraz melodyjnością. Warto poświęcić czas oraz dokładnie zapoznać się z teorią, gdyż harmonia samogłoskowa jest nieodłącznym elementem języka tureckiego i będzie Wam towarzyszyć na każdym etapie nauki. Swobodne stosowanie jej zasad, to warunek poprawnej i płynnej wymowy.

Potrzebujesz profesjonalnej pomocy w opanowaniu fundamentów tureckiego?

Sprawdź nasze kursy dla początkujących!